Ra đời cùng một thời với Hà Nội trong mắt ai, song ít người biết đến Chuyện tử tế và càng ít người đã từng xem phim tài liệu này.
Chuyện tử tế là một bộ phim tài liệu của đạo diễn Trần Văn Thủy. Tác phẩm được sản xuất năm 1985 nhưng bị cấm cho tới năm 1987 mới được công chiếu rộng rãi, ra đời cùng một thời với “Hà Nội trong mắt ai”, song ít người biết đến “Chuyện tử tế” và càng ít người đã từng xem phim tài liệu này.
Được coi là phần 2 của bộ phim tài liệu gây tiếng vang Hà Nội trong mắt ai, Chuyện tử tế tiếp tục là một tác phẩm phản ánh những suy nghĩ của Trần Văn Thủy về cuộc sống và xã hội thời bao cấp. Bộ phim đã khắc họa hình ảnh của những người dân nghèo khổ trong xã hội để tìm ra lời giải đáp cho câu hỏi: "Thế nào là sự tử tế?".
Cả Hà Nội trong mắt ai và Chuyện tử tế đều chỉ đến được với đông đảo khán giả sau khi có sự can thiệp của Tổng bí thư Nguyễn Văn Linh vào năm 1987. Tác phẩm sau đó đã giành giải Bồ câu bạc tại Liên hoan phim Quốc tế Leipzig, Cộng hòa Dân chủ Đức và được nhiều đài truyền hình mua bản quyền để phát lại.
Cho đến nay đây vẫn được coi là một trong những tác phẩm xuất sắc nhất của đạo diễn Trần Văn Thủy.
Năm 1982 Trần Văn Thủy cho ra đời bộ phim tài liệu mượn chuyện xưa để nói chuyện nay có tên Hà Nội trong mắt ai. Nội dung phản ánh chân thực cuộc sống thời bao cấp khó khăn và những suy nghĩ sâu sắc của Trần Văn Thủy về xã hội đã khiến bộ phim bị cấm chiếu ngay khi chiếu duyệt lần đầu tiên.
Bộ phim bị cấm chiếu này đã khiến Trần Văn Thủy gặp rất nhiều khó khăn trong cuộc sống và công việc, thậm chí nhiều bạn bè đồng nghiệp còn tưởng ông chuẩn bị bị bắt giam. Bất chấp những khó khăn gặp phải, đạo diễn Trần Văn Thủy vẫn tiếp tục làm bộ phim tài liệu tiếp theo của mình với tựa đề Chuyện tử tế vào năm 1985, đây được coi là phần 2 của Hà Nội trong mắt ai.
Đạo diễn phải thực hiện bộ phim này trong điều kiện hết sức thiếu thốn và khó khăn. Theo Trần Văn Thủy, ông làm Chuyện tử tế vì ông nghĩ con người phải biết sống tử tế với nhau, nhất là trong hoàn cảnh có rất nhiều người bất hạnh trên sự vô lý.
Nhân vật xuất hiện ở đầu bộ phim, Đồng Xuân Thuyết, cũng giúp đỡ rất tích cực cho đạo diễn Trần Văn Thủy mặc dù anh đã mắc ung thư giai đoạn cuối, thậm chí trên giường bệnh anh còn thảo luận với Trần Văn Thủy về những góc máy quay cần thiết để thực hiện cảnh đám ma của chính mình.
Cái tên Chuyện tử tế của bộ phim được đạo diễn nghĩ ra sau khi ông hoàn thành vì nghĩ rằng tác phẩm của mình có khả năng sẽ bị cấm chiếu, và cái tên hơi "quái" của bộ phim sẽ khiến cơ quan duyệt phim phải cấm một "chuyện tử tế".
Chuyện tử tế mở đầu bằng hình ảnh của đạo diễn Trần Văn Thủy cùng các nhà làm phim thắp hương trước ngôi mộ của một đồng nghiệp của họ là nhà quay phim Đồng Xuân Thuyết nhân ngày giỗ đầu của anh.
Trước khi qua đời vì căn bệnh ung thư, Đồng Xuân Thuyết đã đề nghị các bạn của mình thực hiện một bộ phim tài liệu thực sự có ý nghĩa về tình thương yêu giữa con người và con người hoặc xuất phát từ nỗi đau nhân thế, anh cũng đọc cho các bạn nghe một đoạn trích về tâm hồn con người trong tiểu thuyết Xô viết Quy luật của muôn đời. Tiếp đó, bộ phim xoay quanh câu hỏi: "Thế nào là sự tử tế?".
Đạo diễn tìm câu trả lời thông qua nhiều con người, hoàn cảnh sống khác nhau. Từ người thành phố bình thường tới những người lao động lam lũ nơi thôn quê và cả những người bị bệnh phong, một căn bệnh khiến họ bị cả xã hội xa lánh.
Qua chuyến đi tìm câu trả lời ấy, Trần Văn Thủy đã bộc lộ sự trăn trở trước cuộc sống khó khăn và thiếu đi sự tử tế giữa con người và con người. Bộ phim chứa đựng rất nhiều cảnh đời của những người nghèo khổ ở đáy xã hội, từ một cậu bé chăn vịt vì lỡ để đàn vịt phá ruộng hợp tác để rồi phải mang lý lịch xấu tới một giáo viên dạy Toán giỏi phải đi bán rau kiếm sống hay những cựu chiến binh từng chiến đấu dũng cảm nay phải đi đạp xích lô hay làm nghề sửa xe đạp. Chuyện tử tế kết thúc bằng hình ảnh đám tang của Đồng Xuân Thuyết và những lời tâm sự của anh về lòng ham muốn được tiếp tục sống để chứng kiến bộ phim hoàn thành.
Phong cách phim tài liệu của ĐD Trần Văn Thủy là một phong cách khó có thể phân loại được. Dường như phim tài liệu là ngôn ngữ để phát ngôn, để nói những điều uẩn khúc trong lòng mình theo cách vòng vèo hơn và như vậy cũng trở nên an toàn hơn chút ít. Cách làm phim như thế có thể khiến người xem hiện đại cảm thấy phim dở, phim nói quá nhiều mà không tận dụng được lợi thế của hình ảnh. Cũng có phần đúng. Nhưng đối với phim của Trần Văn Thủy hay đối với nhiều bộ phim khác, chúng đã trở thành biểu tượng về dấu ấn của một thời. Phim có thể không hay, nhưng không có nghĩa là nó không đúng.
Chuyện tử tế được diễn tả theo phong cách tự sự. Nếu như trong Hà Nội trong mắt ai, Trần Văn Thủy mượn chuyện xưa để nói chuyện nay, thỉnh ra những Nguyễn Trãi, Ngô Thì Nhậm, Quang Trung Nguyễn Huệ để nói đến người thời nay, thì Chuyện tử tế chỉ toàn chuyện nay. Nó nhắc đến những người, những cảnh tử tế, những chuyện tử tế mà không hiểu sao luôn thấy lấp ló đằng sau những kẻ không tử tế, dù đôi khi họ không tử tế là do niềm tin của họ, hoặc do dạ dày của họ.
Trần Văn Thủy kể chuyện ông đi quay phim về công việc lao động nặng nhọc mà vinh quang của một ông thợ làm gạch. Rồi một buổi sáng, ông thợ chạy ra quát tháo và đuổi đoàn làm phim đi. Ông ta nói “Tại sao các ông không quay cảnh thực xem chúng tôi đang sống như thế nào? Các ông chỉ tô vẽ những điều không có thật, còn chúng tôi sống như thế nào thì mặc kệ”. Đó là dấu ấn của nền văn nghệ minh họa, khi người nghệ sỹ sáng tác theo đơn đặt hàng, theo những gì mà “người ta” muốn. Để làm mặt này sáng đẹp hơn, họ phải tạm lờ tịt cái mặt kia của đời sống đi, coi như không thấy. Nhưng như thế là không tử tế.
Phim có diễn biến chậm, lại dây cà ra dây muống, tưởng như không đi vào một cái gì. Hóa ra ông đạo diễn làm thế mà khôn. Nếu đi vào “một cái gì”, Trần Văn Thủy sẽ sớm đi vào tù vì những gì ông nói có thể bị coi là “nghe đài địch”, “chống phá chế độ”, “gây dư luận xấu trong nhân dân”… Cứ làm lửng lơ với những câu hỏi lơ lửng, ai là người tử tế, đâu là chuyện tử tế rồi người xem khắc tự hiểu. Khoảng trống ấy thành ra đắt giá.
Cũng như Hà Nội trong mắt ai, Chuyện tử tế sau khi ra đời đã không thể đến với công chúng. Tới tháng 10 năm 1987, đạo diễn Trần Văn Thủy được gặp riêng ông Nguyễn Văn Linh, trong cuộc gặp này Tổng bí thư đã tỏ ý ủng hộ Hà Nội trong mắt ai và đề nghị Trần Văn Thủy làm ngay phần tiếp theo của phim.
Nhờ vậy cả Hà Nội trong mắt ai và Chuyện tử tế được cùng công chiếu vào năm này. Do trong cuộc gặp với Tổng bí thư, Trần Văn Thủy được ông Nguyễn Văn Linh đề nghị là làm tiếp Hà Nội trong mắt ai Tập 2 nên Trần Văn Thủy đã nảy ra ý tưởng rằng Chuyện tử tế sẽ chính là tập thứ hai đó, vì vậy tiêu đề của phim, Chuyện tử tế, luôn đi kèm với chữ Tập 2 trong khi bộ phim chỉ có một tập duy nhất.
Chuyện tử tế được nhiều người coi là tác phẩm thành công nhất của đạo diễn Trần Văn Thủy.
Tháng 11 năm 1988 ông được cử đi dự Liên hoan phim Quốc tế Leipzig ở Cộng hòa Dân chủ Đức theo thư mời, tuy nhiên họ lại cấm ông mang theo bản phim Chuyện tử tế đi tranh giải.
Cuối cùng bằng quan hệ riêng Trần Văn Thủy đã tìm cách để Chuyện tử tế được chiếu ở Leipzig, bộ phim đã gây tiếng vang rất lớn và được trao giải Bồ câu bạc, giải thưởng lớn thứ hai của Liên hoan phim.
Theo Trần Văn Thủy thì nếu Chuyện tử tế không giành giải thì có lẽ ông đã không dám quay trở về Việt Nam. Được một số báo chí quốc tế ví như "Quả bom đến từ Việt Nam nổ tung ở thành phố Leipzig" và đánh giá là một trong mười phim tài liệu hay nhất Thế giới, Chuyện tử tế đã được nhiều đài truyền hình nước ngoài mua bản quyền để phát lại.
Sau khi được chiếu rộng rãi ở Việt Nam, Chuyện tử tế cùng Hà Nội trong mắt ai được đánh giá là có giá trị nghệ thuật cao, mang tính đột phá trong thể loại phim tài liệu Việt Nam và chứng tỏ sự dũng cảm tuyệt vời của những nhà làm phim trong việc phản ánh hiện thực xã hội và suy nghĩ của người dân.
Chuyện tử tế cũng góp phần làm thay đổi cách suy nghĩ của một số Việt kiều về hình ảnh đất nước nay đã có những thay đổi.
Năm 2008 Chuyện tử tế đã được chọn chiếu tại Liên hoan phim Viennale, liên hoan phim hàng đầu của Áo trong chương trình vinh danh những nhân vật đặc biệt và lịch sử điện ảnh.
Theo các nhà tổ chức, bộ phim được chọn vì nó nổi tiếng và rất hợp với thời cuộc. Việc tìm kiếm bản phim để chiếu ở Viên đã diễn ra rất khó khăn vì bản phim nhựa gốc lưu giữ ở Việt Nam của bộ phim đã bị hỏng, cuối cùng người ta đã phải sử dụng một bản DVD chất lượng tốt của bộ phim do một đạo diễn người Mỹ lưu giữ.
Năm 2009 Chuyện tử tế cũng được chọn chiếu tại Hà Nội trong loạt phim tiêu biểu của các cựu học viên người Việt Nam của Đại học Điện ảnh Quốc gia Liên bang Nga (VGIK).
Những chuyện không tử tế trên đời xem bao giờ cho hết. Chỉ biết, đằng sau mỗi khung hình là những lời gan ruột của Trần Văn Thủy và các đồng đội.
Chừng nào vẫn còn những kẻ chỉ biết chăm sóc cho bộ da của mình, và vẫn còn những người với đôi chút lương tâm tồn tại trên trái đất, người ta vẫn sẽ còn nhắc đến Chuyện tử tế, dù là dưới dạng này, hay dạng khác, dù không đi kèm với cái tên Trần Văn Thủy.
Đạo diễn, nghệ sĩ nhân dân Trần Văn Thuỷ:
“Làm phim tài liệu phải... quái một chút”
Chuyện tử tế giống như một tờ giấy thông hành cho tôi đi toàn thế giới.
Một mình tôi đi trên con đường không giống những người khác. Những chuyện xảy ra, tôi dùng một chữ chính xác là ly kỳ như tiểu thuyết kiếm hiệp chứ không chỉ là chuyện làm phim. Để những bộ phim của mình đến được với công chúng, tôi phải lấy lòng người này, đối phó, thậm chí lường gạt người kia...” - nghệ sĩ nhân dân Trần Văn Thuỷ bộc bạch.
Hành trình từ bị cấm đến... giải thưởng
Hà Nội trong mắt ai trước khi đoạt giải vàng tại Liên hoan phim quốc gia, đoạt giải đạo diễn, biên kịch, quay phim hay nhất đã bị kết luận là “có vấn đề” và cấm lưu hành. Đúng vậy không, thưa ông?
Bộ phim bị quy kết là chống Đảng, dạy Đảng cầm quyền... Tôi nghe mà thấy hết hồn.
Có một điều rất hiếm hoi là năm 1983, khi phim bị cấm lưu hành, các cụ lão thành cách mạng của Câu lạc bộ Thăng Long đã mời tôi đến chiếu phim và nói chuyện. Khi xem phim xong, các cụ nói: Bộ phim này có gì mà phải cấm?
Hồi tháng 6, tháng 7 năm 1987, cố Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh cũng đã xem phim của tôi và ông hỏi: “Chỉ có vậy thôi hả?”.
Giai đoạn ấy, nghe nói giới nghệ thuật dành khá nhiều thời gian bàn tán xem bao giờ ông... bị bắt?
Không chỉ bàn tán, họ còn hỏi thẳng tôi và vợ tôi ấy chứ! Bộ phim dù đã được cố Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng Phạm Văn Đồng can thiệp nhưng vẫn bị cấm. Hà Nội trong mắt ai là một “án” lớn trong văn học nghệ thuật thời kỳ đó.
Điều lạ là sau đó phim lại đoạt những giải danh giá nhất tại một liên hoan phim danh giá nhất trong nước. Bị “kết tội” như vậy mà sao ông “thoát” được?
(cười lớn) Thế mà hay! tôi không ngờ những người trong ban giám khảo chấm tôi đoạt giải cũng chính là những người từng phê phán tôi gay gắt nhất đấy. Để những bộ phim của mình đến được với công chúng, tôi đã phải lấy lòng người này, rồi đối phó, thậm chí lường gạt người kia...
Quay phim trong hoàn cảnh “nghẹt thở”
Chuyện tử tế là phim nổi tiếng nhất của ông. Nghe nói vì sự cần thiết của nó mà ông đã chấp nhận đánh đổi mọi thứ?
Năm 1985, tôi đi quay Chuyện tử tế trong khi tôi không còn gì. Lúc đó, nhà tôi không còn gạo ăn, vợ tôi lúc đó bơ phờ, bạn bè thì xa lánh, nghi ngại, máy móc không có, ngay cả niềm tin cũng không có nốt... Nói thật, thần kinh phải bằng thép thì mới quay được phim trong hoàn cảnh “nghẹt thở” như thế.
Cho đến nay bộ phim này vẫn là phim vĩ đại nhất của nền điện ảnh tài liệu Việt Nam, theo quan niệm của nhiều người. Đây cũng là một trong 10 bộ phim hay nhất được thế giới bình chọn năm 1992. Bộ phim giống như một tờ giấy thông hành cho tôi đi toàn thế giới.
Không ít người nhận xét là ông... điên đấy!
Tôi làm Chuyện tử tế chỉ bằng linh tính mách bảo rằng con người phải ăn ở tử tế với nhau, rằng có bao nhiêu con người bất hạnh, bất hạnh trên sự vô lý. Mọi người có thể tìm trong tất cả các bộ phim của tôi không bộ phim nào thoát khỏi thân phận con người. Bất kể điều gì không đi đến tận cùng của thân phận con người thì không thể hay được.
Khi dựng xong, tôi còn không biết đặt tên phim là gì. Tôi bỗng nhớ ra một chữ rất xưa, rất cũ, rất quen là “tử tế”. Nói thật, nếu làm phim tài liệu mà thật thà quá cũng không làm được, cần phải hơi... “quái” một chút. Tôi đã hình dung ra đây là bộ phim khó xài, “khó nuốt”, nếu phim bị cấm thì các bố đã cấm... chuyện tử tế (Cười).
Nhờ Tổng Bí thư “tiếp sức”
Xin ông kể tiếp câu chuyện làm sao mà Chuyện tử tế ra lò được?
Tháng 10-1987, cố Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh triệu tập tất cả những văn nghệ sĩ lớn nhất của miền Bắc và lắng nghe mọi người than thở, “kể khổ” trong hai ngày. Giờ giải lao, Lưu Quang Vũ tìm tôi bảo ông Nguyễn Văn Linh muốn gặp tôi. Khi gặp, ông Linh nói rất đơn giản: “Đồng chí ạ, đến bây giờ tôi mới hiểu tại sao người ta cấm phim của đồng chí”. Và ông nói tôi nên làm tiếp phần hai. Tôi tinh quái đáp: “Thưa Tổng Bí thư, tôi sẽ cố gắng”.
Chuông reo, mọi người vào trong hội trường. một người có vai vế đứng lên và nói với tất cả mọi người: “Các đồng chí ạ, trong giờ giải lao vừa rồi, Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh đã gặp đạo diễn Trần Văn Thuỷ. Tổng Bí thư tỏ ra rất thích Hà Nội trong mắt ai...”.
“Tôi không bảo thích Hà Nội trong mắt ai mà bảo anh Thuỷ làm tiếp phần hai” - Tổng Bí thư cắt lời.
Trời xui đất khiến sao lại có sự may mắn đến thế! Đây là một cái triện to đùng, nếu không làm sao Chuyện tử tế ra đời được. Tôi đứng lên rất lễ phép nói: “Thưa Tổng Bí thư, thưa các anh chị, tập hai sẽ là Chuyện tử tế...”. Thế là ai cũng biết phần hai của Hà Nội trong mắt ai là Chuyện tử tế. Tôi cảm thấy tôi là một “thằng” rất... lưu manh. Bây giờ mọi người xem sẽ rất buồn cười vì hai bộ phim này chủ đề khác nhau, nội dung khác nhau, khung cảnh và phong cách cũng khác nhau.
Nhưng rồi cả Hà Nội trong mắt ai và Chuyện tử tế đều đã rất thành công khi công chiếu, thưa ông?
Đúng vậy. Trong lịch sử điện ảnh chưa có bao giờ hai bộ phim tài liệu chiếu đồng loạt trên toàn quốc, tạo nên một “hội chứng” như thế. Tháng 3-1988, Liên hoan phim (LHP) quốc gia được tổ chức tại Đà Nẵng đã mời tất cả các đoàn đại biểu lớn của CHDC Đức, Nga, Cuba... tới dự. Trước đó, phóng viên của một hãng thông tấn Đức đã viết bài liên tục gửi về Đức và nhiều người khi ấy muốn sang Việt Nam chỉ để tìm hiểu xem Chuyện tử tế như thế nào. Nhưng trong LHP này lại không chiếu, mặc dù trong danh sách chương trình là có. Hà Nội trong mắt ai thì tưng bừng với hàng loạt giải thưởng.
Làm phim: Nghề hèn và mọn
Hình như việc đưa Chuyện tử tế tới tham gia LHP Leipzig tới giờ vẫn còn là câu chuyện có nhiều dị bản. Là người trong cuộc, ông nói sao?
Đầu tháng 11-1988, tôi được Cục Điện ảnh gọi lên để cử tôi đi tham gia LHP Leipzig, theo thư mời. Tuy nhiên, Cục khi ấy lại không cho tôi... mang phim Chuyện tử tế đi và cử ông Cao Nghị đi cùng để phụ trách. Tuy nhiên, như các bạn biết đấy, phim của tôi vẫn có mặt...
Bằng cách nào, thưa ông?
Mãi đến gần đây, một đồng nghiệp của tôi, người đã quay phim Chuyện tử tế, tới nhà vẫn hỏi tôi: “Bản phim chiếu ở Leipzig là của Việt kiều gửi đến hả anh?” (cười).
Cảm giác của ông khi đoạt giải thế nào?
Phải nói thật là khi đặt chân đến thành phố Leipzig cho đến khi biết được phim có giải thưởng, tôi không ăn không ngủ được. 350 phim tham dự LHP nhưng chỉ có một giải vàng, hai giải bạc. Tôi ở trong thế “ngàn cân treo sợi tóc”, nếu phim không đoạt giải, tôi phải sống lưu vong là cái chắc. Mà tôi thực sự không thể sống ở nước ngoài được, tôi yêu Việt Nam vì giọt nắng, giọt mưa, vì mồ mả ông cha...
Khi công bố Chuyện tử tế đoạt giải thưởng Bồ câu bạc, tôi nhớ khi đó mình đã không kìm nén được mà hét toáng lên “Tôi được về nước rồi!”.
Vì tôi bận một số công việc khác, ông Cao Nghi về nước trước phải “chịu trận” thay tôi. Khi tôi về, mọi người cũng hỏi tôi bằng cách nào mà Chuyện tử tế có mặt ở LHP. Tôi chỉ trả lời: “Tôi cũng không hiểu nổi!”.
Một thời gian sau, LHP Leipzig lại mời tôi sang Đức với tư cách làm chủ tịch LHP đó. Ngay sau đó, hơn 12 đài truyền hình trên thế giới mua bản quyền Chuyện tử tế. Một đài của Pháp mua bản quyền chiếu một lần trả 70 ngàn franc, trong khi họ phải làm tít, phụ đề. Đài của Anh chiếu một lần trả 50 ngàn USD...
Trong bộ phim Chuyện tử tế ông có nói nghề làm phim là nghề hèn và mọn. Tại sao vậy, nghề làm phim mang lại cho ông tiếng tăm đến thế cơ mà?
Đoạn mở đầu của phim này, sau khi đoàn làm phim của tôi bị một chủ lò gạch xua đuổi, ông ấy bảo: các anh đi chỗ khác cho chúng tôi nhờ, không có quay kiếc gì ở cái lò gạch này cả. Các anh có giỏi thì quay cảnh chúng tôi sống thật như thế nào. Cứ bày đặt ra như thế mà không biết xấu hổ à?”.
Thế là chúng tôi đi trong cảnh tự quay, đi lang thang thất thểu, ngồi đờ đẫn, buồn rầu với nhau và có cái câu là “nghề của chúng tôi cũng là nghề hèn, mọn”. Hèn vì nghĩ nhiều mà không dám nói ra. Mọn vì làm ra cũng chẳng mấy ai cần đến.
III
Sau hơn 20 năm ra đời, bộ phim Chuyện tử tế (The Story of Kindness) của đạo diễn Trần Văn Thủy được trình chiếu vào ngày 25/10/2008 tại LHP Viennale – Vienna International Film Festival (Áo) với những lời đánh giá: “Chúng tôi sẽ sớm trình chiếu tại LHP bộ phim nổi tiếng và rất hợp thời cuộc của ông, Chuyện tử tế ” (John Gianvito).
Thưa đạo diễn, được biết đạo bộ phim Chuyện tử tế của ông vừa được trình chiếu tại LHP Viennale(Áo)?
Vâng. Chuyện tử tế được trình chiếu tại LHP Viennale (Áo) vào ngày 25/10 vừa rồi. Theo BTC, đây là LHP quốc tế lớn nhất và lâu đời nhất của Áo được tổ chức 2 năm 1 lần. LHP không tranh giải, chương trình bao gồm khoảng 120 phim truyện và phim tài liệu dài, và khoảng 50 phim ngắn từ khắp nơi trên thế giới. Các phim được LHP chú ý là những bộ phim mang tính nghệ thuật và chính trị.
LHP Viennale chỉ trình chiếu những phim được sản xuất 2 năm gần đây, trong khi Chuyện tử tế đã ra đời cách đây hơn 20 năm?
Vâng, đây cũng là câu hỏi mà tôi băn khoăn khi nhận được lời mời. Chuyện tử tế khởi quay cách đây 23 năm và ra đời cách đây 21 năm (1987). Tôi đã email cho ban tổ chức và nhận được câu trả lời cụ thể. LHP Viennale trình chiếu những phim được sản xuất trong năm 2007 – 2008, nhưng bên cạnh đó, mỗi kỳ LHP còn vinh danh một số cá nhân đặc biệt cùng những chương trình về lịch sử điện ảnh. Chuyện tử tế được trình chiếu trong mục này.
Do đâu LHP này biết tới Chuyện tử tế và họ đánh giá như thế nào về tác phẩm này?
Bà Verena, BTC LHP đã email cho tôi rằng, Chuyện tử tế được chọn bởi một đạo diễn người Mỹ - ông John Gianvito (đaọ diễn phim The Mad Songs of Fernanda Hussein, Profit Motive and the Whispering Wind), người chịu trách nhiệm một số chương trình của LHP. Chương trình này bao gồm các phim: Chuyện tử tế (Trần Văn Thủy, 1987), Time of the Locust (Petern Gessner, Mỹ, 1966), Interviews by My Lai Veterans (Joseph Strick, Mỹ, 1970) và Say KomSay (Robert Kramer, Pháp, 1998). Chương trình này có tên là Lessions and lesions: Vietnam. Bà Verena cũng nói rằng họ mong muốn được biết nhiều hơn về Việt Nam, nền điện ảnh Việt Nam để có được những cái nhìn mới so với quan điểm dập khuôn trước đây. Tôi cũng nhận được thư của John Gianvito. Chúng tôi đã từng quen nhau tại Hội thảo phim Robert Flaherty vào năm 2003 tại New York. John nói rằng, sở dĩ ông chọn Chuyện tử tế để trình chiếu ở LHP Viennale vì nó “nổi tiếng và rất hợp thời cuộc”.
LHP quốc tế chắc hẳn sẽ đòi hỏi một bản phim đảm bảo chất lượng, Chuyện tử tế có gặp khó khăn gì không?
LHP đã tìm kiếm mọi nơi để có bản 35mm tốt nhất. Họ liên lạc với Nhật, nơi từng chiếu Chuyện tử tế năm 1989 trong khuôn khổ khai mạc LHP tài liệu Yamagata lần thứ nhất (Yamagata International Documentary Film Festival). Bản phim là bản 35mm được bảo quản rất tốt nhưng lại phụ đề tiếng Nhật. Họ lại liên lạc với Pháp, nơi từng mua bản quyền chiếu bản phim nhựa trong khuôn khổ LHP Cinéma du Réel nhưng bản này phụ đề tiếng Pháp. Họ tìm cả ở Đức, bộ phim được LHP Leizig chiếu và trao giải Bồ câu Bạc năm 1988 nhưng cũng không được, các bản của các đài Chanel4 (Anh), SBS (Úc) phụ đề tiếng Anh nhưng lại không phải phim nhựa. Họ liên lạc với tôi để tìm bản gốc ở Việt Nam, nhưng bản gốc hiện giờ đã bị hỏng và thủ tục để xin được bản này sẽ rất phức tạp. Tôi cũng hỏi rằng, có nhất thiết phải chiếu bản 35mm hay không thì nhận được trả lời là họ luôn cố gắng trình chiếu bộ phim như khi nó được sản xuất, cũng là để thể hiện sự tôn trọng với bộ phim cùng các yếu tố âm thanh, hình ảnh…Họ cũng rất quan tâm đến việc phục hồi phim thông qua việc giữ gìn các bản phim tại các viện phim Châu Âu.
Cảm xúc của ông khi Chuyện tử tế được nhớ tới?
Một bộ phim đã ra đời từ rất lâu mà vẫn được người ta mất công để tìm xem như vậy là một niềm vui đối với chúng tôi. Chuỵên tử tế cũng là một bộ phim đặc biệt trong cuộc đời làm phim tài liệu của tôi. Đây là bộ phim khác thường từ khi ra đời và cũng có rất nhiều kỳ bí quanh cuộc sống của nó. Chuyện tử tế đi cùng trời cuối đất, trên generic bao giờ cũng có chữ “Tập 2”. Mọi người sẽ đều hỏi không biết tập 1 của nó đâu. Dòng chữ này chính là sự ra đời li kỳ của bộ phim. Tháng 10/1987, Tổng bí thư Nguyễn Văn Linh chủ trì cuộc họp gồm các nghệ sĩ, nhà nghiên cứu chuẩn bị cho việc ra Nghị quyết 05 giải phóng cho văn nghệ sỹ. Giờ giải lao, Tổng bí thư Nguyễn Văn Linh nói với tôi rằng tôi nên làm tập 2 cho Hà Nội trong mắt ai. Khi ý này được đề cập đến trong cuộc họp, tôi đã lóe lên ngay trong đầu mình và bật lên rằng: “tập 2 của Hà Nội trong mắt ai sẽ có tên là Chuyện tử tế ạ!”. Tôi cũng rất nhớ tới các đồng nghiệp của tôi: Hồ Chí Phổ, Lê Văn Long, Đỗ Duy Hùng, Lê Huy Hòa, Phan Minh Hương … đã cùng tôi vượt mọi gian nan để thực hiện bộ phim này.
Theo Pháp luật TPHCM
Nhớ lại Vụ án vườn điều
Tác giả Hồ Hồng Tuyến và các bài báo của mình viết về vụ án 2.000 ngày oan trái
Sau đó, ông viết tiếp ba kỳ với tựa đề Người vô danh đăng trên báo Tiền phong số 14, 15 và 16 năm 1988. Từ bài báo này, Nhà viết kịch Lưu Quang Vũ đã viết thành Trái tim trong trắng (khi dựng vở có tên là "Hai ngàn ngày oan trái”). 
Tác giả Hồ Hồng Tuyến và các bài báo của mình viết về vụ án 2.000 ngày oan trái
Ông Nguyễn Sỹ Lý kể lại sự đời oan trái của mình
Ông Cao Tiến Mùi người bạn tù đã tìm cách giải oan cho ông Lý
