“Nếu ai đó nói bằng tiếng Hung từ “thi sĩ”, người đó trước hết đã nghĩ đến Petőfi. Kể từ khi bước chân vào văn đàn, ông hiện diện không ngừng ở đó. Ông là tấm gương và là thước đo” (Bảng chân dung của nền văn học Hungary - A magyar irodalom arcképcsarnoka).
Tượng Petőfi tại Budapest, trên quảng trường mang tên ông Bức tượng được dựng bởi sự đề xuất và chi phí của nghệ sĩ vĩ cầm Reményi Ede |
Tên tuổi và sự nghiệp Petőfi Sándor được đất nước và dân tộc Hung gìn giữ và trân trọng, tên ông được đặt cho một trong bảy cây cầu bắc qua sông Danube, và vô số đường phố trên lãnh thổ Hung. Bức tượng ông được đặt ở trung tâm thủ đô Budapest, nhìn ra sông Danube, vẫn thường có những bó hoa tươi của khách thập phương...
“Ở nước ngoài, cho đến nay, Petőfi là nhà thơ được biết đến nhiều nhất của Hungary. Ông là người Hungary được thánh thần sủng ái. Ông được nhận tất cả để trở thành một thi hào lớn: tài năng, lịch sử và số phận. Sống hai mươi sáu năm, ông để lại một sự nghiệp mang tầm kích thế giới, đánh dấu bước biến chuyển thời đại trong nền văn học của xứ sở ông”. (“Lịch sử Văn học Hungary” - A magyar irodalom története, NXB Kossuth, năm 1982).
Đã và vẫn có thể bắt chước ông, cũng như đã và vẫn có thể tránh mọi thứ khiến ta nghĩ đến phong cách của ông, nhưng bất cứ một nhà thơ nào viết bằng tiếng Hung, không thể tránh được mối tương giao tinh thần với ông.
Những bài phê bình, nghiên cứu, sách vở viết về ông chứa đầy cả một thư viện, từ những góc nhìn mới, thời nào người ta cũng nói thêm được những điều mới về ông.Một phần thi nghiệp của ông chẳng những được biết đến rộng rãi, mà còn trở thành những bản dân ca mà ai cũng thuộc, chỉ có điều nhiều người không biết đó là của ông. Không thể biết tiếng Hung, nếu không thuộc ít nhất dăm bảy khổ thơ Petőfi. Và cuối cùng, ông là thi sĩ vĩ đại nhất của Hungary trên trường quốc tế: nếu một người ngoại quốc có chút hiểu biết văn hóa nghe đến từ “văn học Hung”, trước tiên, họ phải nghĩ đến Petőfi!.
SZABADSÁG, SZERELEM!
Szabadság, szerelem!
E kettő kell nekem.
Szerelmemért föláldozom
Az életet,
Szabadságért föláldozom
Szerelmemet.
|
TỰ DO VÀ ÁI TÌNH
Tự do và ái tình
Vì các người ta sống
Vì tình yêu lồng lộng
Tôi hiến cả đời tôi
Vì tự do muôn đời
Tôi hy sinh tình ái.
|
Nhà văn, nhà thơ Szendrey Júlia (1828-1868) "Nàng thơ" của Petőfi Sándor |
Một phần vì vậy, cô gái 18 tuổi không có quyết định dứt khoát và đã chối từ lời cầu hôn của thi sĩ. Dầu vậy, Petőfi vẫn cảm thấy người thiếu nữ đã mang lại mùa xuân trong ông, như qua thi phẩm tươi tắn "Em yêu mùa xuân" - "Te a tavaszt szereted...", với ước vọng có nhau trong đời:
TE A
TAVASZT SZERETED…
Te a
tavaszt szereted,
Én az
őszt szeretem.
Tavasz a
te életed,
Ősz az én
életem.
Piros
arcod a tavasz
Virító
rózsája,
Bágyadt
szemem az ősznek
Lankadt
napsugára.
Egy
lépést kell tennem még,
Egy
lépést előre,
S akkor
rájutok a tél
Fagyos
küszöbére.
Lépnél
egyet előre,
Lépnék
egyet hátra,
S benne
volnánk közösen
A szép
meleg nyárba.
Szatmár,
1846. október 7 – 10
|
EM YÊU
MÙA XUÂN...
Em yêu
mùa xuân
Anh yêu
mùa thu
Mùa xuân
là đời em
Mùa thu
là đời anh
Gương mặt
em ửng hồng
Là nụ hồng
hé nở mùa xuân
Ánh mắt
anh mệt nhoài
Là tia nắng
héo hắt mùa thu
Anh cần
phải đi thêm một bước
Một bước
về phía trước
Và khi ấy
anh đến
Ngưỡng cửa
mùa đông lạnh lẽo
Giá em bước
tới một bước
Giá anh
lùi lại một bước
Thì chúng
ta sẽ cùng nhau
Trong mùa
hè ấm, đẹp
NCTG dịch
nghĩa.
|
RESZKET A
BOKOR, MERT...
Reszket a
bokor, mert
Madárka
szállott rá.
Reszket a
lelkem, mert
Eszembe
jutottál,
Eszembe
jutottál,
Kicsiny
kis leányka,
Te a nagy
világnak
Legnagyobb
gyémántja!
Teli van
a Duna,
Tán még
ki is szalad.
Szivemben
is alig
Fér meg
az indulat.
Szeretsz,
rózsaszálam?
Én ugyan
szeretlek,
Apád-anyád
nálam
Jobban
nem szerethet.
Mikor
együtt voltunk,
Tudom,
hogy szerettél.
Akkor
meleg nyár volt,
Most tél
van, hideg tél.
Hogyha
már nem szeretsz,
Az isten
áldjon meg,
De ha még
szeretsz, úgy
Ezerszer
áldjon meg!
|
BỤI CÂY
RUN RẨY, VÌ...
Bụi cây
run rẩy, vì
Con chim
nhỏ đậu xuống
Hồn anh
run rẩy, vì
Anh nghĩ
đến em yêu
Anh nghĩ
đến em yêu
Người con
gái nhỏ
Viên kim
cương lớn nhất
Của thế
gian này.
Sông
Danube dâng tràn
Có khi nước
ngập bờ
Trái tim
anh cũng khó
Giữ được
nỗi lòng mình
Yêu anh
không, nhành hồng của anh?
Vì anh
yêu em
Nhiều hơn
hết thảy
Người
trên đời này.
Những khi
ở bên nhau
Anh biết
em đã yêu
Khi ấy,
mùa hè nóng
Giờ, mùa
đông lạnh lẽo
Dẫu không
còn yêu anh nữa
Cầu Chúa
ban phước lành cho em
Nhưng nếu
vẫn còn yêu
Hãy ban
phước cho em ngàn lần hơn thế!
NCTG dịch
nghĩa.
|
Những vần thơ đẹp nhất và mang tính tiên trị của Petőfi Sándor là dành cho Szendrey Júlia, người yêu và người vợ ông... |
Rốt cục, gia đình Júlia phải chấp thuận mối tình của hai người và họ đã làm lễ cưới ngày 8-9-1847, đúng dịp kỷ niệm 1 năm ngày quen nhau. Tuy nhiên, cặp vợ chồng trẻ không được nhận bất cứ sự giúp đỡ gì về phía gia đình và phải tự lo liệu cho cuộc sống.
Đầu năm 1948, Szendrey có thai, nhưng Petőfi không chờ được đến khi cậu con trai Zoltán tròn tuổi tôi (ngày 15-12-1949): ngày 31-7, nhà thơ đã mất tích trong trận chiến giành độc lập dân tộc ở vùng Segesvár (có nhiều khả năng ông hy sinh tại đó).
Szendrey Júlia là nguồn cảm hứng để Petőfi sáng tác những thi phẩm lãng mạn nhất, như "Không lạ, nếu anh lại sống" (Nem csoda, ha újra élek), "Gọi tên em là gì?" (Minek nevezzelek?), "Mùa thu tới, thu lại tới" (Itt van az ősz, itt van újra) và nhất là "Cuối tháng Chín" (Szeptember végén), một thi phẩm chứa chất những hồ nghi chính yếu của nhà thơ về cuộc sống, tình yêu và cái chết.
SZEPTEMBER
VÉGÉN
Még
nyílnak a völgyben a kerti virágok,
Még
zöldel a nyárfa az ablak előtt,
De látod
amottan a téli világot?
Már hó takará
el a bérci tetőt.
Még ifju
szivemben a lángsugarú nyár
S még
benne virít az egész kikelet,
De íme
sötét hajam őszbe vegyűl már,
A tél dere már
megüté fejemet.
Elhull a
virág, eliramlik az élet...
Űlj,
hitvesem, űlj az ölembe ide!
Ki most
fejedet kebelemre tevéd le,
Holnap
nem omolsz-e sirom fölibe?
Oh mondd:
ha előbb halok el, tetemimre
Könnyezve
borítasz-e szemfödelet?
S
rábírhat-e majdan egy ifju szerelme,
Hogy
elhagyod érte az én nevemet?
Ha
eldobod egykor az özvegyi fátyolt,
Fejfámra
sötét lobogóul akaszd,
Én
feljövök érte a síri világból
Az éj
közepén, s oda leviszem azt,
Letörleni
véle könyűimet érted,
Ki
könnyeden elfeledéd hivedet,
S e szív
sebeit bekötözni, ki téged
Még akkor
is, ott is, örökre szeret!
Koltó,
tháng 9-1847
|
CUÔI
THÁNG CHÍN
Dưới
thung lũng hoa vẫn còn nở rộ
Lá xanh vẫn
mượt mà bên cửa sổ
Nhưng mắt
em có thấy nét trời đông?
Đỉnh núi
mờ xa tuyết trắng như bông
Tim anh vẫn
rực lửa hè nóng bỏng
Máu đỏ
đào xuân rực rỡ tràn trề
Nhưng tóc
anh đã nhuốm màu thu đọng
Đầu lạnh
sương đông u ám tái tê
Hoa rụng
lá rơi đời trôi mải miết
Lại đây
em... lòng anh đợi em ngồi
Đầu em ngả
ngực anh nào có biết
Ngày mai
còn xõa tóc đội tang tôi?
Nếu một
mai anh xuôi tay vĩnh biệt
Lệ em còn
rỏ đẫm mắt anh không?
Liệu rồi
đây một mối tình thắm thiết
Có xóa
tên anh em giữ trong lòng?
Đừng em!
tấm khăn tang em đừng vứt
Xé lòng
anh cô quạnh lạnh dưới mồ
Anh sẽ lại
xin em làm kỷ vật
Lau lệ hồn
anh nhỏ xuống xương khô
Mặc! Mặc
ai đổi lòng đi bước nữa
Trái tim
này vĩnh viễn của em tôi
Khăn tang
kia anh xiết kìm máu ứa
Để mãi
yêu em dù đã-giã-từ-đời
(AK dịch)
|
Bản thảo viết tay của thi phẩm "Cuối tháng Chín" bài thơ được dịch ra hầu hết các thứ tiếng trên thế giới |
Tuy nhiên, không dừng lại ở đó, ông còn là người đổi mới thi ca Hungary bằng cách đưa nhiều đề tài mới vào thơ: thơ ngợi ca tình cảm gia đình, tình yêu đôi lứa, vợ chồng, ngợi ca những miền đất, phong cảnh của quê hương đất nước...
Vào khoảnh khắc ấy, ông thổ lộ: “Tôi cảm nhận cách mạng như chú cẩu cảm nhận cơn địa chấn…” Và, trong những vần thơ rực lửa, Petőfi Sándor đón chờ cuộc cách mạng toàn cầu vì một xã hội dân chủ, công bằng, vì nền độc lập của những xứ sở.
Petőfi đọc “Bài ca Dân tộc” - Tranh của Zichy Mihály |
Đó là một khúc hát bi tráng và hào hùng, với ngôn từ ngắn gọn và mang âm hưởng hồi kèn chiến đấu, có sức mạnh như một đạo quân, trong trận chiến đòi các quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, đòi quyền độc lập dân tộc.
Tác phẩm lớn này vang lên vào khởi điểm của cuộc cách mạng (15-3-1848) và từ đó, được coi là hiệu kèn chiến đấu thúc giục mọi người dân Hung. Đưa ra hình ảnh đối lập giữa quá khứ điêu tàn và thực tại thôi thúc, giữa cảnh nô lệ đớn đau và niềm vui tự do sáng lạn, “Bài ca Dân tộc” là một khúc ca lãng mạn và bi hùng, hừng hực niềm khát khao tự do của tinh thần quật khởi Hungary.
NEMZETI DAL
Talpra magyar, hí a haza!
Itt az idõ, most vagy soha!
Rabok legyünk vagy szabadok?
Ez a kérdés, válasszatok! –
A magyarok istenére
Esküszünk,
Esküszünk, hogy rabok tovább
Nem leszünk!
Rabok voltunk mostanáig,
Kárhozottak õsapáink,
Kik szabadon éltek-haltak,
Szolgaföldben nem nyughatnak.
A magyarok istenére
Esküszünk,
Esküszünk, hogy rabok tovább
Nem leszünk!
Sehonnai bitang ember,
Ki most, ha kell, halni nem mer,
Kinek drágább rongy élete,
Mint a haza becsülete.
A magyarok istenére
Esküszünk,
Esküszünk, hogy rabok tovább
Nem leszünk!
Fényesebb a láncnál a kard,
Jobban ékesíti a kart,
És mi mégis láncot hordtunk!
Ide veled, régi kardunk!
A magyarok istenére
Esküszünk,
Esküszünk, hogy rabok tovább
Nem leszünk!
A magyar név megint szép lesz,
Méltó régi nagy hiréhez;
Mit rákentek a századok,
Lemossuk a gyalázatot!
A magyarok istenére
Esküszünk,
Esküszünk, hogy rabok tovább
Nem leszünk!
Hol sírjaink domborulnak,
Unokáink leborulnak,
És áldó imádság mellett
Mondják el szent neveinket.
A magyarok istenére
Esküszünk,
Esküszünk, hogy rabok tovább
Nem leszünk!
Petőfi Sándor,
|
BÀI CA DÂN TỘC
Hỡi mỗi người dân,
Vận mệnh Tổ quốc đang lâm nguy
Độc lập tự do hay nô lệ?
Cơ hội ngàn năm, quyết định đi!
Dưới ánh hào quang của Chúa Trời
Chúng con xin thề, chỉ tiến thôi!
Cương quyết không chịu làm nô lệ
Dù phải hy sinh cả cuộc đời.
Chúng ta chịu khổ, nhiều trăm năm
Đau thương nô lệ, nói lên rằng
Thà rằng phải chết, vì tranh đấu
Còn hơn chịu nhục lũ xâm lăng.
Dưới ánh hào quang của Chúa Trời
Chúng con xin thề, chỉ tiến thôi!
Cương quyết không chịu làm nô lệ
Dù phải hy sinh cả cuộc đời.
Hãy đừng như những kẻ đê hèn
Cuộc sống ích kỷ, đang kề bên
Hiện thân là những kẻ sợ chết
Bán rẻ đất nước, run sợ lên.
Dưới ánh hào quang của Chúa Trời
Chúng con xin thề, chỉ tiến thôi!
Cương quyết không chịu làm nô lệ
Dù phải hy sinh cả cuộc đời.
Xiềng xích đang đeo ở trên tay
Cơ hội ngàn năm, đang có đây
Hãy vứt xiềng xích, cầm thanh kiếm
Như giành chiến thắng vào trong tay.
Dưới ánh hào quang của Chúa Trời
Chúng con xin thề, chỉ tiến thôi!
Cương quyết không chịu làm nô lệ
Dù phải hy sinh cả cuộc đời.
Làm thân nô lệ, nhiều năm rồi
Biết bao nhục nhã, âm thầm trôi
Chiến thắng hôm nay, rũ sạch hết
Tự hào lại đến, những niềm vui.
Dưới ánh hào quang của Chúa Trời
Chúng con xin thề, chỉ tiến thôi!
Cương quyết không chịu làm nô lệ
Dù phải hy sinh cả cuộc đời.
Vì dân, vì nước, đã hy sinh
Thế hệ mai sau, nhắc tên mình
Ghi nhận công lao, thiêng liêng nhất
Sống rất anh hùng, chết quang vinh.
Dưới ánh hào quang của Chúa Trời
Chúng con xin thề, chỉ tiến thôi!
Cương quyết không chịu làm nô lệ
Dù phải hy sinh cả cuộc đời.
Hoàng Sơn (một cựu DHS Việt
|
Và, điều xấu nhất đã xảy ra đối với Petőfi và dân tộc Hung: 6 giờ chiều ngày 31-7-1849, thi sĩ của tình yêu và lòng ái quốc đã ngã xuống trong một trận chiến ở vùng Segesvár, để lại đứa con thơ duy nhất vừa tròn nửa năm tuổi!
“Các bạn có thể nói với một bà mẹ rằng con trai bà đã qua đời ở một miền xa xôi nào đó. Bà sẽ không tin. Và nếu bằng lý trí, với thời gian, bà đành bằng lòng với thực tế ấy, thì trong lòng bà, trái tim bà vẫn dội nên niềm hy vọng trước một nguồn tin ngược lại, cho dù nó vô lý đến đâu đi nữa, rằng con bà vẫn còn trên cõi đời này…“
A NÉP
Petőfi Sándor
Egyik kezében ekeszarva,
Másik kezében kard,
Igy látni a szegény jó népet,
Igy ont majd vért, majd verítéket,
Amíg csak élte tart.
Miért hullatja verítékét?
Amennyit ő kiván
Az eledelbül és ruhábul:
Hisz azt az anyaföld magátul
Megtermené talán.
S ha jő az ellen, vért miért ont?
Kardot miért foga?
Hogy védje a hazát?... valóban!...
Haza csak ott van, hol jog is van,
S a népnek nincs joga.
(
Nguồn: Szöveggyűjtemény
|
Người dân
Người dịch: Vũ Ngọc Cân
Một tay cầm đòn cày
Một tay mang gươm giáo
Người dân thường suốt đời
Đổ mồ hôi và máu
Để đổi lấy đói nghèo
Sao phải đổ mồ hôi?
Muốn đồ ăn, quần áo
Cho mình sống một đời
Đất mẹ sản sinh đủ
Lao động tất thế rồi!
Kẻ thù đến vì sao dân đổ máu?
Vì sao phải cầm giáo cầm gươm?
Bảo vệ Tổ quốc chăng?... Nhưng sự thật!...
Tổ quốc chỉ có ở đâu lợi quyền cũng có
Mà người dân thì chẳng có lợi quyền!
Nguồn: Ba nhà thơ vĩ đại
|
A NÉP NEVÉBEN
Petőfi Sándor
Még kér a nép, most adjatok neki!
Vagy nem tudjátok, mily szörnyű a nép,
Ha fölkel és nem kér, de vesz, ragad?
Nem hallottátok Dózsa György hirét?
Izzó vastrónon őt elégetétek,
De szellemét a tűz nem égeté meg,
Mert az maga tűz; ugy vigyázzatok:
Ismét pusztíthat e láng rajtatok!
S a nép hajdan csak eledelt kivánt,
Mivelhogy akkor még állat vala;
De az állatból végre ember lett,
S emberhez illik, hogy legyen joga.
Jogot tehát, emberjogot a népnek!
Mert jogtalanság a legrútabb bélyeg
Isten teremtményén, s ki rásüti:
Isten kezét el nem kerűlheti.
S miért vagytok ti kiváltságosok?
Miért a jog csupán tinálatok?
Apáitok megszerzék a hazát,
De rája a nép-izzadás csorog.
Mit ér, csak ekkép szólni: itt a bánya!
Kéz is kell még, mely a földet kihányja,
Amíg föltűnik az arany ere...
S e kéznek nincsen semmi érdeme?
S ti, kik valljátok olyan gőgösen:
Mienk a haza és mienk a jog!
Hazátokkal mit tennétek vajon,
Ha az ellenség ütne rajtatok?...
De ezt kérdeznem! engedelmet kérek,
Majd elfeledtem győri vitézségtek.
Mikor emeltek már emlékszobort
A sok hős lábnak, mely ott úgy futott?
Jogot a népnek, az emberiség
Nagy szent nevében, adjatok jogot,
S a hon nevében egyszersmind, amely
Eldől, ha nem nyer új védoszlopot.
Az alkotmány rózsája a tiétek,
Tövíseit a nép közé vetétek;
Ide a rózsa néhány levelét
S vegyétek vissza a tövis felét!
Még kér a nép, most adjatok neki;
Vagy nem tudjátok: mily szörnyű a nép,
Ha fölkel és nem kér, de vesz, ragad?
Nem hallottátok Dózsa György hirét?
Izzó vastrónon őt elégetétek,
De szellemét a tűz nem égeté meg,
Mert az maga tűz... ugy vigyázzatok:
Ismét pusztíthat e láng rajtatok!
(Pest, 1847. március.) pusztíthat e láng rajtatok!
Nguồn: Szöveggyűjtemény
|
Thay mặt nhân dân
Người dịch: Phạm Hổ
Hãy gấp rút trao cho dân những gì dân đòi hỏi
Các ngài không biết ư: dân mà vùng lên sẽ thành niềm kinh hãi
Khi dân không đòi, mà giật lấy, chẳng buông ra
Có thật các ngài chưa nghe tên của Gioóc Đô-xa
Các ngài bắt Đô-xa ngồi trên sắt nung thiêu chết
Nhưng tâm hồn Đô-xa lửa nào thiêu huỷ được
Vì tâm hồn Người rừng rực cháy luôn
Hãy coi chừng, ngọn lửa Người còn gieo lắm tai ương
Trước kia, dân chỉ đòi thức ăn để sống
Vì như loài thú thôi, dân đã sống bấy nay
Từ kiếp thú, giờ dân thành người thật
Và cho người đó, quyền lợi phải trao tay
Quyền lợi! Phải trao quyền lợi làm người cho quần chúng
Thiếu quyền lợi là một tổn thương rất lớn
Đối với danh dự những con người Thượng đế sinh ra
Kẻ nào không trao, Thượng đế sẽ không tha
Tại sao các ngài hưởng đủ điều ân huệ
Tại sao quyền lợi kia chỉ có nghĩa với các ngài?
Cha ông các ngài chiếm đất đai Tổ quốc
Nhưng chính mồ hôi của dân đã chảy dài trên đất
Có nghĩa gì đâu khi mồm có thể nói: mỏ đây!
Mà phải có những bàn tay moi lấy đất này
Cho tới lúc những vỉa vàng xuất hiện
Không giá trị gì ư? Những bàn tay lao động?
Và các ngài, các ngài đã từng tuyên bố huênh hoang
"Tổ quốc này, quyền lợi này là của chúng ta"
Các ngài sẽ làm gì, chỉ các ngài thôi, khi địch đến
Tấn công các ngài, Tổ quốc các ngài?
Xin lỗi vậy, tôi nêu lên câu hỏi
Phần nào tôi đã quên những chiến công anh dũng của các ngài ở Đ-ơ
Các ngài có định dựng một kỳ đài vòi vọi
Dưới chân những anh hùng hôm ấy xéo nhanh chân?
Nhân danh vinh quang của toàn nhân loại
Quyền lợi kia, các ngài hãy trao trả nhân dân
Nhân danh cả Tổ quốc có thể bị nguy vong
Nếu thiếu nhân dân, rường cột mới của bức thành chống địch
Những hoa hồng của Hiến pháp kia, các ngài giành chiếm hết
Chỉ để cho dân toàn những cành gai
Hãy gieo quanh các ngài những cánh hồng tươi đẹp
Và hãy nhận phần mình, phần những cành gai
Hãy gấp rút trao cho dân những gì dân đòi hỏi
Các ngài không biết ư: dân mà vùng lên sẽ thành niềm kinh hãi
Khi dân không đòi, mà giật lấy, chẳng buông ra
Có thật các ngài chưa nghe tên của Gioóc Đô-xa
Các ngài bắt Đô-xa ngồi trên sắt nung thiêu chết
Nhưng tâm hồn Đô-xa lửa nào thiêu huỷ được
Vì tâm hồn Người rừng rực cháy luôn
Hãy coi chừng, ngọn lửa Người còn gieo lắm tai ương
Nguồn: Thơ Petofi, NXB Văn hoá, Viện Văn học, 1962
|
Để kết thúc, mời theo dõi bản dịch Việt ngữ một thi phẩm xinh xắn của Petőfi Sándor về tình yêu đôi lứa, để thấy rằng sự thể hiện tâm hồn và tình yêu của mọi dân tộc trên thế giới này cũng hàm chứa rất nhiều điểm tương đồng, giản đơn và nồng thắm. Đó là bài “Em yêu nhất mùa xuân” - "Te a tavaszt szereted…", được sáng tác năm tác giả 23 tuổi, ba năm trước khi ông ra đi: